Ontdek de unieke portretten van de Inca-keizers en Francisco Pizarro
In het restauratieatelier van The Phoebus Foundation zijn restaurator Carlos González Juste en Kaisa-Piia Pedajas, voormalige Phoebus Fellow, momenteel bezig met de restauratie van een unieke reeks uit de Phoebus collectie, namelijk twaalf portretten van Inca-keizers en Francisco Pizarro. Graag geven ze meer uitleg bij dit unieke restauratieproject:
Deze portretten, elk niet groter dan een A4, verbeelden een geïdealiseerde weergave van de Inca-keizers en de figuur van Francisco Pizarro, de veroveraar van het Inca-rijk. Portrettenreeksen zoals deze waren erg populair in het onderkoninkrijk Peru tijdens de 18de en vroege 19de eeuw. Bovendien werden ze gretig ingezet als politiek instrument. De iconografie werd gebaseerd op een gravure van priester Alonso de la Cueva (1684-1754), waarin de genealogie van de Inca keizers wordt opgevolgd door de Spaanse monarchen. Op die manier bekrachtigden de Spaanse heersers hun positie als erfgenamen van het Inca-rijk.
Na verloop van tijd kreeg deze oorspronkelijke boodschap echter andere betekenissen. De iconografie werd namelijk ook gebruikt om aristocratisch Inca-bloed in bepaalde families te documenteren en te bevestigen. Op die manier koppelden de familieleden zich aan de Spaanse adel en kregen ze recht op speciale privileges, waaronder vrijstellingen van belastingen. Toen de onafhankelijkheidsgevoelens in het hele onderkoninkrijk toenamen, werden de banden met de Spaanse monarchen verbroken als streven naar het herstel van het Inca-rijk.
Complexe drager en beschadigingen
Tijd om de portrettenreeks onder de loep te nemen. Bij het bestuderen van de dragers is het duidelijk dat de portretten werden vervaardigd op doeken, vermoedelijk van katoen, en aan de voorzijde op een spanraam gelijmd werden. Dit was echter niet hun oorspronkelijke opstelling. De onregelmatige profielen onthullen dat de doeken ooit uit hun oorspronkelijke spanraam werden gesneden en vervolgens op een nieuwe spanraam werden gelijmd. De doeken zelf zijn extreem dun met vlakke, regelmatige golven, die doen vermoeden dat ze machinaal geweven werden.
Onder de blauwe achtergrond zien we een roodachtige ondergrond, die zichtbaar is dankzij de transparantie van de verflagen. Deze zijn zo dun dat het bijna onmogelijk is om penseelstreken te zien!
Voor de schilderijen naar de restauratiestudio kwamen voor een behandeling, hadden ze een donkere en gelige vernislaag en diverse overschilderingen die de beschadigingen van de doeken en de randen bedekten. Deze vernislaag en retouches waren bovendien zeer onregelmatig en ook de dragers zelf waren bijzonder vervormd door de verlijming aan het spanraam. Hierdoor ontstonden sterke spanningen tussen de vastgelijmde randen en de doeken.
Achter de verflagen
Om te achterhalen hoe de portretten tot stand kwamen, analyseerden we een van de schilderijen met behulp van de analytische beeldvormingstechniek Ma-XRF. Deze wetenschappelijk beeldtechniek laat toe om de verschillende chemische elementen van het schilderij te onderscheiden en op die manier de pigmenten waaruit het werk is opgebouwd te achterhalen. De resultaten van het onderzoek toonden het gebruik aan van pigmenten die beschikbaar waren in de laatste decennia van de 18de eeuw en de eerste helft van de 19de eeuw, wat de mogelijke uitvoeringsdatum bevestigt. De Ma-XRF beelden toonden ons onder andere de aanwezigheid van kwik, dat duidt op het gebruik van vermiljoen voor de kleur rood, terwijl arseen wijst in de richting van orpiment voor de goudkleurige zones.
Voor de start van de restauratiebehandeling werden eerst grondige tests uitgevoerd om de beste methode te achterhalen om de vernis te verwijderen. Deze was immers totaal verdonkerd en had niet alleen de kleuren van verflaag veranderd maar ook de dragers, de doeken, enorm stijf gemaakt, met verschillende vervormingen tot gevolg. Voor de reiniging kozen we voor een niet-geweven Evolon®-weefsel en mengsels van oplosmiddelen die de vernislagen doen opzwellen en zo gemakkelijk met een wattenstaafje verwijderd kunnen worden. Op sommige plaatsen combineerden we deze technieken ook nog met een voorzichtige mechanische reiniging.
Bepaalde pigmenten vertoonden een grotere gevoeligheid en vereisten extra aandacht. Bovendien merkten we op dat de schilderijen slechts gedeeltelijk waren schoongemaakt tijdens eerdere restauratiebehandelingen en dat op sommige plaatsen (zoals bij het incarnaat en de accessoires van de geportretteerden) een donkerdere laag achterbleef. Na het afnemen van de vernislagen verwijderden we ook meerdere overschilderingen van het oppervlak en verminderden we vlekken waar nodig. Hoewel de schilderijen er aanvankelijk hetzelfde uitzagen, werd tijdens en na het schoonmaken duidelijk dat de condities van de verflagen en de dragers enorm verschilden per portret.
Dankzij de verwijdering van de harde laag op de schilderijen werden ook de doeken losser en verminderden de vervormingen in de meeste gevallen aanzienlijk. Veel schilderijen werden onder gewichten geplaatst om het doek nog iets platter te maken. Gebieden en vervormingen die extra inspanning vereisten, werden voorzichtig behandeld met vocht en ondergingen een thermische behandeling.
Verder herstelden we ook de scheuren die bij sommige portretten in het doek aanwezig waren. Om de schade zo veel mogelijk te beperken werden deze scheuren afgevlakt en werden ook de randen uitgelijnd. Vervolgens werden ze geconsolideerd en aan de achterzijde ondersteund met een geschikte lijm.
Na de structurele behandeling werd een dunne laag natuurlijke vernis aangebracht. Deze laag werkt als een isolatielaag voor het originele oppervlak en helpt om de kleuren te verzadigen na het verwijderen van de oude vernislagen.
De restauratie van deze uitzonderlijke portrettenreeks is nog volop aan de gang! Na het aanbrengen van de vernislaag zullen onze restauratoren ook de lacunes verder opvullen en retoucheren. Zo kunnen de Inca-keizers en Francisco Pizarro binnenkort weer in al hun glorie bewonderd worden!
Benieuwd naar het resultaat? Hou onze sociale media en website in de gaten!