Dirck van Delen is vooral befaamd om zijn architectuurstukken zoals Paleisinterieur met de parabel van de rijke man en Lazarus uit 1626 en Gotisch kerkinterieur uit 1639, die beide zijn gesigneerd. Van zijn hand is één stilleven bewaard: de eveneens gesigneerde Tulp in een vaas uit 1637. Portretten zijn schaars in zijn oeuvre; Doodsportret van Pieter van Delen is – voor zover bekend – de enige beeltenis die door hem gesigneerd werd én waarvan de geportretteerde geïdentificeerd kan worden. Echt uniek is het intieme, familiale aspect ervan: vader Van Delen vereeuwigde zijn overleden, eerstgeboren (en allicht enige) kind Pieter.

Gezien die familieband lijkt het erg aannemelijk dat het doodsportretje bestemd was voor ‘eigen gebruik’ en een plek kreeg in het interieur van Van Delens woning in Arnemuiden. Hoogstwaarschijnlijk is het een van de 30 summier beschreven ‘conterfeytsels’ in de uitgebreide boedelstaat van de schilder die werd opgesteld in juli 1671.(( Voor dit en de volgende citaten, zie MZA, Rechterlijke archieven Zeeuwse Eilanden, toegangsnr. 10, inv. 180i, nr. 4: ‘Delen, Dirck van, inventaris, 1671, juli 11 en 25’.)) Misschien hing het in de ‘Camer’ met de met groene zijde beklede ledikant die niet minder dan 32 schilderijen telde. Naast portretten van familieleden – van ‘wylen dh.^r secr[etari]s van Swieten en syn huysvrouwe’, ‘syn grootvaderen syn grootmoeder’, ‘dh.^r van Delen en een [portret] van syn laest overleden huysvrouwe’ – worden er nog ‘vier andere conterfeytsels’ genoteerd. Ook ‘boven op de voorcamer’ waar een kleine ledikant met een groen en geel ‘behangsel’ stond, hingen ‘7 conterfeytsels soo cleen als groot’. Daar bewaarde de schilder onder andere ook ‘v[er]scheyde teyckeningen en printen van v[er]scheyde meesters’. Verder had Van Delen een bijzonder rijke bibliotheek: de opsomming van de boeken met vermelding van auteur en titel neemt maar liefst 21 bladzijden in beslag. Het gaat om publicaties over uiteenlopende onderwerpen zoals religie, antieke oudheid, geschiedenis, politiek, recht, landbouw, tuinaanleg, wiskunde, boekhoudkunde, geneeskunde, literatuur en muziek. Ook belangrijke kunsttheoretische traktaten zoals Albrecht ‘Durer van de menschelycke proportie’ en het ‘schilder bouck van Carel V[an]mander’ stonden bij de kunstenaar op de boekenplank. Daarnaast bezat hij ‘41 boucken met teyckeningen en prenten soo cleen als groot’ en ‘388 losse prenten’. Ook de beschrijving van Van Delens ‘schilder camertien’ is erg leerrijk. Er bevond zich hoogstwaarschijnlijk eigen werk zoals ‘een kerck geschildert op marbersteen’, ‘een paleysjen op marmbersteen’ en ‘een perspectyf sonder lyste’ maar ook ‘4onvolmaeckte schilderien soo groot als cleen’. Verder hingen er in het vertrek een aantal portretten en een wereldkaart, en stonden er een grote en een kleine ezel opgesteld. Ook zijn schildersmateriaal werd beschreven: onder meer een ‘doose met eenige verwe en pinceelen’, een wrijfsteen om pigmenten te vermalen, vier ‘schilder stocktjes’, drie ‘palletten’, drie ‘sagen soo groot als cleen’, een ‘back met eenige timmermans gereetschap’ en een ‘vaststaent casken’ met daarin ‘eenige verwen’ en wat ‘rommelinge’.

Het bijzondere Doodsportret van Pieter van Delen vormt een mooi voorbeeld van het belang van het samengaan van kunsthistorisch en materiaal-technisch onderzoek. Enkel door de combinatie van beide was het mogelijk om de geportretteerde jongen én de schilder te identificeren. Van een anoniem doodsportret evolueerde het paneeltje tot een erg persoonlijke beeltenis die een unieke inkijk geeft in het familiale leven van de Zeeuwse architectuurschilder Dirck van Delen. Hoewel niet veel bekend over is over de beleving van rouw en verdriet in de zeventiende eeuw,(( Aan de hand van egodocumenten of gedichten is hierover soms wat meer informatie te bekomen. Zo schreef Peter Paul Rubens bijna een maand na de dood van zijn eerste echtgenote Isabella Brant over zijn verdriet in een brief daterend van 15 juli 1626 aan de Franse archivaris Pierre Dupuy. Ook de rouwende Constantijn Huygens componeerde het sonnet Op de dood van Sterre naar aanleiding van het overlijden van zijn vrouw Susanna van Baerle. L. Huet, De brieven van Rubens, Antwerpen/Amsterdam, 2006: 146-147 (‘Maar ik vind het heel moeilijk om de smart van het verlies te scheiden van de herinnering aan de persoon die ik zolang ik leef moet liefhebben en eren’); N. Büttner, Rubens. De schilder van mythen en goden, vertaald uit het Duits door Paul Heijman, Amsterdam, 2017: 100-101; F.R.E. Blom en A. Leerintveld, ‘“Vrouwen-schoon met Mannelicke reden geluckigh verselt”. De perfect match met Susanna van Baerle’, in: E. Kloek, F. Blom en A. Leerintveld (red.), Vrouwen rondom Huygens, Hilversum, 2010: 107.)) lijkt het niet onwaarschijnlijk dat Van Delen via het portret enerzijds afscheid van zijn dode zoontje wilde nemen en hem anderzijds trachtte te vereeuwigen. In die zin herinnert het aan Kinder-lyck, een gedicht dat de in Amsterdam werkzame schrijver Joost van den Vondel zes jaar later, in 1632, opstelde naar aanleiding van het overlijden van zijn eigen zoon Constantijn, die, net zoals Pieter van Delen, stierf in het jaar dat hij geboren werd.(( Van Delen kende Vondels werk ongetwijfeld want in zijn bibliotheek bevonden zich ‘Vondel van de helden godts’ en ‘J: van Vondels Palemedes’. MZA, Rechterlijke archieven Zeeuwse Eilanden, toegangsnr. 10, inv. 180i, nr. 4: ‘Delen, Dirck van, inventaris, 1671, juli 11 en 25’.)) Scherpzinnig schreef Vondel het rijm vanuit het perspectief van ‘Constantijntje, ‘t zaligh kijntje’ die vanuit de hemel verwonderd keek naar zijn huilende moeder.(( Vondels volledige gedicht: ‘Constantijntje, ‘t zaligh kijntje, / Cherubijntje, van om hoogh, / D’ydelheden, hier beneden, / Vitlacht met een lodderoogh. / Moeder, zeit hy, waarom schreit ghy? / Waarom greit ghy, op mijn lijck? / Boven leef ick, boven zweef ick, / Engeltje van ‘t hemelrijck: / En ick blinck ‘er, en ick drincker, / ‘t Geen de schincker alles goets / Schenckt de zielen, die daar krielen, / Dertel van veel overvloets. / Leer dan reizen met gepeizen / Naar pallaizen, uit het slick / Dezer werrelt, die zoo dwerrelt. / Eeuwigh gaat voor oogenblick’. J. van den Vondel, J.F.M. Sterck, H.W.E. Moller et al., De werken van Vondel, deel 3: 1627-1640, Amsterdam, 1929: 388.)) Eindigen deed de dichter met de troostende woorden van berusting waarmee ook Van Delen het moest stellen: ‘Eeuwigh gaat voor oogenblick’. Het aardse leven is immers eindig en vluchtig, dat in het hiernamaals eeuwigdurend – het is de barokke vanitasgedachte ten voeten uit. Dat Van Delen zich daarvan terdege bewust was, blijkt ook uit het rouwbord dat hij liet vervaardigen met daarop de namen van zijn drie overleden echtgenotes.(( De volledige tekst van het gedenkbord, dat zich nu bevindt in het Museum Arnemuiden: ‘DIRCK VAN DELEN heeft dit opgerecht ter gedachtenis sijner weerde en[de] lieve huysvrouwen. MARIA VANDER GRACHT. oudt synde 62 Jaren overleden den 30 Augustus 1650. Ende CATHARINA DE HANE, overleden den 4 December 1652 oudt sijnde 34 Jaren. midtsgaders IOHANNA VAN BAELEN, oudt 68 Jaren overleedt den 16 December 1668. DIRCK VAN DELEN. OVERLEDEN. DEN. 16. meij 1671. OVDT SYNDE. 66. JAREN, Gedenckt te Sterven’. Voor een afbeelding, zie MZA, Beeldbank, Stadhuiscollectie Arnemuiden, nr. 13, https://hdl.handle.net/21.12113/D4F0C6F1896049D9AE3A55971F27E740, geraadpleegd op 09.08.2023.)) Onderaan staat de niet mis te verstane tekst: ‘Gedenckt te Sterven’. Pieter van Delen kreeg geen vermelding op dat gedenkteken. Hem had Dirck van Delen al in 1626 vereeuwigd, zoals het doodsportretje van The Phoebus Foundation aantoont. En dankzij de ontdekking van het verborgen opschrift blijft de gedachtenis aan die kleine jongen via zijn vaders portret al bijna vierhonderd jaar voortleven.