Restauratie van het Heksensabbatpaneel
Deze maand gaan we dieper in op de restauratie van een intrigerend kunstwerk: De Heksensabbat, een 16de-eeuws meesterwerk van Frans Verbeek. We focussen op de restauratie van de eiken drager, uitgevoerd door Brian Richardson, een specialist in de conservatie en restauratie van houten voorwerpen en meubels.
Opbouw en schadebeeld van de houten drager
Het paneel van waarop Frans Verbeeck zijn Heksensabbat geschilderd heeft, bestaat maar liefst uit drie horizontaal georiënteerde eikenhouten planken, waarvan de bovenste 26,5 cm breed is, de middelste 21,0 cm, en de onderste 23,0 cm. Dit is niet duidelijk te zien op de rugzijde; tijdens eerdere restauraties werden de lijmnaden met fineer bedekt, wat de situatie erg verwarrend gemaakt heeft. Opvallend is wel dat het paneel slechts 7 mm dik is, wat dun is voor een paneel van dit formaat.
Tijdens een eerdere restauratiebehandeling, vermoedelijk in de tweede helft van de vorige eeuw, werd onder meer een steunconstructie toegevoegd aan de rugzijde om het paneel te verstevigen. Ondanks de poging om een verende steundrager te ontwikkelen, schiet het systeem tekort omdat de raamconstructie onbeweeglijk is. Zaagsporen en kartelingen in het hout suggereren dat het paneel is afgedund, mogelijk lang voor de 20ste-eeuwse steunconstructie. Het patina aan de rugzijde is deels verwijderd voor de steunconstructie en de barsten en lijmnaad zijn verstevigd met V-vormige inzetstukjes in notelaar, maar niet alle verlijmingen zijn gelijkmatig, wat niveauverschillen aan de voorzijde veroorzaakt.
Verwijderen van de steunconstructie
Om de toestand van het paneel te verbeteren, maakte Brian eerst de steunconstructie los, inclusief de schroefjes op de rugzijde. Hij sneed de bevestigingsblokjes één voor één weg met een guts en beitel en schuurde het paneel fijn op om de lijmresten glad te maken. De resten synthetische lijm in de houtstructuur zelf werden niet verwijderd.
Correctie van het niveauverschil
Na het verwijderen van de steunconstructie besliste Brian om op één plaats, waar het niveauverschil aan een barst het meest storend was, de V-vormige inzetstukjes te verwijderen om de barst te kunnen openen en het niveauverschil te verbeteren. De verwachting was dat de V-vormige inkepingen de barsten mooi zouden volgen. Eens de ingezette stukjes hout verwijderd zouden worden, zou dan nog slechts 2-3 mm resten waar de barst zou losgemaakt moeten worden. Met behulp van kompressen werd de lijm losgeweekt om vervolgens de barst te kunnen openen. Vervolgens sneed Brian de V-vormige inzetstukjes aan de rugzijde voorzichtig weg met verschillende types houtbeitels. Tot slot werd de witte lijm, waarmee de inzetstukjes waren gelijmd, losgeweekt met aceton en verwijderd zodat de inkepingen volledig zuiver kwamen te staan.
Nieuwe constructie
Zonder steun was het paneel te fragiel, dus plaatste Brian een nieuwe steunconstructie op de rugzijde. Dit systeem bestond uit latten die met kleine blokjes zijn op de rug met vislijm werden gelijmd. Elke lat werd geschoven in groeven in de blokjes, waardoor er een gelijke drukverdeling over de rugzijde ontstond. Na deze toevoeging werd het paneel aanzienlijk stabieler en weer manipuleerbaar.
